با نزدیک شدن به فصل هرس، دانستن هر آنچه در رابطه با هرس می‌باشد، مورد نیاز یک باغدار است.
در ابتدا خوب است که کمی در رابطه با معنی هرس و فواید آن توضیحاتی کوتاه ارائه دهیم. با آگاهی از موضوع هرس امیدواریم فصل کاری جدید بهتری پیش رو داشته باشیم.
پیراستن (هرس کردن):
به طور کلی پیراستن(هرس کردن) عبارتست از قطع کامل یا جزئی شاخه،ریشه،پوست،برگ و یا گل و میوه به منظور تحت تأثیر قرار دادن و هدایت نحوه رشد و باروری گیاه.
فواید هرس کردن
1- حذف شاخه های مزاحم،خشک شده، آفت زده و مریض و شکسته جهت حفظ و تامین سلامت گیاه
2- ایجاد شرایط مناسب جهت ورود نور و هوا به درون شاخساره و خلوت کردن نقاط شلوغ و متراکم آن به منظور ایجاد امکان تولید محصول بیشترو مرغوبتر
3- ایجاد شکل ویژه در شاخساره گیاه،این امر بهویژه در میوه کاری و نیز در شکل سازی گیاهان جهت تزئین باغ و باغچه از اهمیت خاصی برخوردار است.
4- ایجاد تعادل بین شاخساره و ریشه، بهویژه هنگام نشاء کاری و جابجا کردن گیاه، جهت تضمین موفقیت و ایجاد امکان رشد اولیه سریعتر برای گیاه.
5- جوان ساختن درختان مسن ازطریق حذف شاخه های پیر و وادارکردن درخت به تولید شاخه‌های جدید،جهت بالابردن قدرت باردهی آن
6- پیش یاپس انداختن باروری گیاه،تنظیم گلدهی و ایجاد تعادل بین رشد رویشی و میزان محصول و بالابردن کیفیت فرآورده تولید شده
7- محدود کردن رشد و کوتاه ساختن گیاه برای تسهیل عملیاتی مانند سمپاشی و برداشت محصول و نیز به دلایل تزئینی
زمان هرس (پیرایش):
بسته به نوع گیاه و هدف از هرس، این کار در دو موقع از سال انجام میشود: یکی پیرایشی که در زمان رکود و خواب زمستانه انجام میشود و هرس سیاه یا زمستانه نامیده میشود و دیگری پیرایشی که در دوره فعالیت گیاه، یعنی هنگامیکه گیاه دارای برگ و احیانا گل و میوه است، انجام می‌گیرد و هرس سبز یا تابستانه نامیده میشود.
باید در تمام انواع پیرایش جانب تعادل رعایت گردد و قطع اندام‌های گیاه تنها به مقدار لازم و در نهایت احتیاط انجام پذیرد. در غیر این صورت باعث تاخیر در باروری نهال‌های جوان و کم شدن محصول درختان بارور میشود.
هرس سیاه یا زمستانه:
این نوع هرس از آنجا که در زمانی صورت می‌گیرد که گیاه فاقد برگ و در حال رکود است، به دلایل زیر بیشتر مرسوم است.
اولا: در این هنگام شاخه ها بدون پوشش و قابل مشاهده بوده و به راحتی می توان به آنها دسترسی پیدا کرد و آنهایی را که باید به طور کامل یا جزئی حذف شوند با دیدی باز برگزید.
ثانیا: گیاه در این زمان فعالیت زیستی چندانی ندارد میزان آسیب حاصل از هرس به حداقل کاهش می‌یابد.
علاوه بر این پیرایشها، حذف شاخه های آفت زده و مریض و شکسته نیز باید در زمستان پیش از فعال شدن گیاه انجام گیرد زیرا این نوع شاخه ها معمولا پناهگاه و منبع انتشار آفات و امراض اند. پیرایش دیگری که باید حتما در زمستان انجام گیرد پیرایش ریشه است.
هرس سبز یا تابستانه:
این نوع هرسها، همگی به نام هرس تابستانه خوانده می شوند ولی درعمل برحسب نوع، میتوان از اوایل بهار تا اواخر تابستان انجام داد.
مهم ترین هرس های تابستانه عبارتند از:
حذف گلها و میوه های اضافی که کلا تنک کردن نامیده میشود. ایجاد زخم بر روی پوست ساقه، حذف نرکها و پا جوشها، بریدن قسمتهای انتهایی شاخه های تند رشد و هرس بوته های زینتی و بالاخره هرس برگ.
انواع هرس:
بر حسب هدف هرس می توان قسمتهای مختلف گیاه اعم از شاخه، ریشه، برگ، پوست، گل و میوه را به طور کامل یا جزئی حذف کرد. حذف هر یک از این اعضاء بر روی رشد و باروری گیاه در همان سال هرس و گاهی در طی چند سال بعد اثرات ویژه باقی می گذارد که با گزینش زمان و شدت هرس مناسب می توان در شدت و ضعف این اثرات دخالت ورزید.
هرس شاخه:
به طور کلی شاخه های یک گیاه چوبی را می توان به دو گروه بارور و نابارور تقسیم نمود.
1- شاخه های نابارور، که عبارتند از: پاجوش ها، نرک ها، و شاخه های معمولی بی بار (فاقد گل و میوه).
2-شاخه های بارور که عبارتند از: سیخک ها و شاخه های معمولی بار دهنده (دارای گل و میوه).
هر دو گروه از رشد جوانه شاخه های معمولی نابارور به وجود می آیند.
در هرس شاخه های نابارور اصل بر این است که تمام پا جوش ها و نرک ها را در طول فصل رشد، به تدریج که پدیدار می شوند از ته قطع کنند. شاخه های معمولی نابارور را بر حسب موقعیت آنها، می توان در دوره استراحت گیاه به دو صورت سرزنی و یا حذف کامل هرس کرد.
هرس شاخه های بارور بستگی به طول عمر آنها دارد. در این هنگام باید سیخک ها را از طریق قطع شاخه حاملشان هرس کرد و گیاه را وادار به تولید شاخه های جدید کرد. که هر کدام پس از چند سال، به صورت شاخه های حاصل سیخک های جوان بارور در می آیند.
هرس ریشه:
وجود تعادل بین حجم ریشه با تاج درخت، برای رشد و باروری متناسب گیاه مورد لزوم است. اگر این تعادل، در جهت ریشه به هم بخورد، گیاه تولید شاخه های زیادی می کند و بار دهی آن به عقب می افتد. اگر به هم خوردن تعادل در جهت شاخه و برگ باشد، رشد گیاه محدود می شود و در عوض گیاه زودتر به بار می نشیند و درصد تبدیل گل به میوه نیز بالا میرود.
با هرس ریشه، اندازه گیاه کنترل میشود و به وسیله تیغه های ویژه ریشه های درختان را قطع و بدون آسیب وارد کردن به محصول سال بعد، رشد درختان را محدود کنند.نوع دیگر هرس ریشه یا سرزنی ریشه و تولید ریشه های جدید می‌باشد که اثر تقویت کننده داشته و رشد نهال را تسریع میکند.
هرس برگ:
هرس برگ هرسی است تابستانه که گه گاه در مورد گیاهانی که رشد زیاد و تاج متراکمی دارند به کار گرفته می شود و مانند سایر هرس های تابستانه اثر تضعیف کننده دارد. برای انجام این هرس، قسمتی از برگ های درخت را حذف می کنند تا بدین وسیله نور بیشتر به قسمتهای مرکزی تاج گیاه بتابد و میوه از کیفیت بهتری برخوردار شود و خوش رنگ تر گردد.
هرس پوست:
زخم کردن پوست هرسی است تابستانه که معمولا در بهار به منظور تبدیل شاخه نابارور به بارور، تقویت شاخه های بارور ضعیف که گل می‌دهند ولی قدرت نگه داری میوه های حاصله و گاهی حتی گل های خود را ندارند و بالاخره مبارزه با غرور درختان و وادار کردن آنها به باروری انجام میشود، در همه موارد،زخمی کردن پوست باعث قطع رابطه قسمت های بالای زخم با بقیه گیاه میشود و این قسمت مواد قندی خود را از دست نمی دهند و تقویت می شوند.
هرس گل و میوه:
این هرس از اول بهار، یعنی زمان شکوفایی گل ها تا هنگامی که میوه ها به قطری حدود یک سانتی متر می رسد، می تواند انجام شود. هدف از هرس گل و میوه که تنک کردن نامیده می شود، تنظیم مقدار بار درخت متناسب با قدرت آن می باشد.
روش های هرس کردن:
در حال حاضر در سراسر دنیا انواع مختلف هرس با به کار گرفتن ارههای موتوری حرفهای و معمولی، چاقوهای ویژه و انواع قیچی ها انجام می پذیرد. ولی از آنجا که با گسترش روز افزون جمعیت دنیا، نیاز به تولید در سطوح بزرگ بالا رفته، به دلیل گرانی کارگر ماهر، گرایش به اره های شاخه بر تلسکوپی و اره های موتوری حرفهای بسیار زیاد شده است. در ایران نیز شرکت سبزکوش‌نگین یکی از بزرگ ترین شرکت های وارد کننده در این زمینه (اره های موتوری حرفه ای – اره های تلسکوپی) و دیگر محصولات می باشد.
